Grote subsidie van 2,5M€ voor prof. dr. Elga de Vries

Het immuunsysteem bij de ziekte van Alzheimer en MS

Prof. dr. Elga de Vries, hoofd van de onderzoeksgroep Neuro-immunologie van Amsterdam UMC en wetenschappelijk directeur van het MS Centrum Amsterdam, richt zich op de rol van het immuunsysteem bij neurologische aandoeningen, waaronder multiple sclerose (MS) en de ziekte van Alzheimer. Met de toegekende prestigieuze ERC Advanced Grant van 2,5 M€ voor het project BRAIN zal De Vries zich vooral bezighouden met de ziekte van Alzheimer, maar de opgedane kennis wordt meegenomen in haar onderzoek naar MS en vice versa.

The good and the bad

De ziekte van Alzheimer wordt traditioneel beschouwd als een neurodegeneratieve ziekte, waarbij eiwit ophoping in de hersenen resulteert in progressieve schade aan de zenuwcellen. Vanuit het MS-onderzoek binnen de groep van De Vries is duidelijk geworden hoe immuuncellen de hersenen binnendringen over de brein barrières en ontstekingen en weefselschade veroorzaken. Recente bevindingen van De Vries laten zien dat ook bij de ziekte van Alzheimer immuuncellen de hersenen in kunnen komen en mogelijk schade aanrichten. Het intoom houden van de ontstekingen in de hersenen is een mogelijke strategie voor toekomstige behandelingen voor zowel MS als Alzheimer. Maar hoe dat aan te pakken? De Vries legt uit: ‘Onze nieuwste bevindingen tonen aan dat het immuunsysteem bij mensen met vroege dementie ernstig ontspoord is. Het lijkt alsof het immuunsysteem is uitgeput. We hebben een belangrijke rol gevonden voor gespecialiseerde immuuncellen, CD8+ T-cellen, in het bloed. Deze cellen produceren stoffen die mogelijk activatie van de immuuncellen van de hersenen, de microglia veroorzaken, waarna ontsteking in de hersenen en afbraak van hersenweefsel ontstaat.’

Bloedcellen

Dat het immuunsysteem een rol speelt bij de ziekte van Alzheimer is in de laatste tien jaar duidelijk geworden. Dat er een grote rol is voor de CD8+ T-cellen in het bloed is nieuw en maakt de ontdekking van De Vries belangrijk. Dit betekent namelijk dat het perifere immuunsysteem een rol speelt in de vroege fasen van de ziekte van Alzheimer en dus een aangrijpingspunt kan zijn voor nieuwe therapieën. De Vries maakt voor dit onderzoek gebruik van moderne geavanceerde technieken, zoals de CyTOF. ‘Met de CyTOF kan per individu een profiel van hun immuuncellen gemaakt worden’, licht De Vries toe. ‘We kunnen met dit apparaat heel veel verschillende cellen tegelijkertijd meten. Hiermee kunnen we de aanwezigheid en activiteit van alle verschillende soorten immuuncellen per individu in kaart brengen.’. Deze techniek gebruikt De Vries ook bij het MS-onderzoek. ‘Zeer recent zijn we bij MS ook een andere ontstekingscel gaan onderzoeken, de Natural Killer cellen (NK-cellen). We vonden deze cellen vooral in de hersenen van mensen met progressieve MS. NK-cellen worden zo genoemd omdat zij in ons lichaam een natuurlijke afweerreactie hebben tegen virussen en bacteriën. Deze cellen zijn nog niet vaak in verband gebracht met MS. Wat hun rol is bij progressieve MS zijn we nu aan het onderzoeken.’

Reguleren van het immuunsysteem

Het BRAIN-project heeft als doel om het immuunsysteem weer onder controle te krijgen om de progressie van de ziekte van Alzheimer te voorkomen of helemaal af te remmen. Als potentiële kandidaat denkt De Vries aan bioactieve lipiden. De Vries legt uit: ‘De buitenkant van al onze cellen, het celmembraan, bestaat uit lipiden (vetzuren) met daarin verankerd eiwitten. Lipiden kunnen ook los in het bloed voorkomen en kunnen dan een regulerende functie hebben. De lipiden in het bloed kunnen we met behulp van nieuwe analytische apparatuur (lipidomics) in kaart brengen. Onderzoek naar lipiden is een nieuw onderzoeksgebied. We ontdekten dat bij de ziekte van Alzheimer verschillende klassen van lipiden betrokken zijn. We onderzoeken of en hoe deze lipiden het immuunsysteem bij de ziekte van Alzheimer beïnvloeden.’ Naast het in kaart brengen van de betrokken lipiden bij de ziekte van Alzheimer richt De Vries zich in het BRAIN project op manieren om het ontregelde immuunsysteem in te tomen, zodat progressie van de ziekte wordt afgeremd. Ook bij het MS-onderzoek wordt binnen de groep van De Vries de lipidomics techniek sinds kort ingezet met goede resultaten.

Baanbrekend onderzoek

De European Research Council (ERC) kende onlangs 218 Advanced Grants toe aan excellente wetenschappers, als onderdeel van het Horizon Europe-programma. De subsidies - in totaal € 544 miljoen - ondersteunen baanbrekend onderzoek op een breed scala van gebieden, van geneeskunde en natuurkunde tot sociale wetenschappen en geesteswetenschappen.

De ERC Advanced Grant-financiering is een van de meest prestigieuze financieringsregelingen van de EU en biedt onderzoekers de mogelijkheid om ambitieuze, door nieuwsgierigheid gedreven projecten na te streven die kunnen leiden tot grote wetenschappelijke doorbraken. Ze worden toegekend aan gevestigde, toonaangevende onderzoekers met een bewezen staat van dienst van belangrijke onderzoek prestaties in het afgelopen decennium.