Multiple Sclerose: Wat weten we over de oorzaken en verspreiding?

MS is een ziekte die mensen op heel verschillende manieren treft. Onderzoekers kijken naar patronen qua waar de ziekte voorkomt, welke genen erbij betrokken zijn, en welke omgevingsfactoren een rol spelen. Voor ECTRIMS zijn Professor Melinda Magyari, directeur van het Deense MS-register en neuroloog en Dr. Eva Strijbis neuroloog van Amsterdam UMC geïnterviewd. Hierbij een Nederlandse vertaling. Strijbis vertelt over Project Y, "Er zijn factoren die de kans verhogen dat je MS krijgt en er zijn factoren die ervoor zorgen dat de ziekte erger wordt als je het eenmaal hebt."

Eva Strijbis, neuroloog

Een van de meest opvallende ontdekkingen is hoe de verhouding tussen mannen en vrouwen met MS is veranderd. In de jaren zestig kregen mannen en vrouwen ongeveer even vaak deze ziekte. Tegenwoordig is dat compleet anders: ongeveer drie keer zoveel vrouwen als mannen ontwikkelen MS. Sinds het jaar 2000 lijkt deze verhouding stabiel te blijven, wat wetenschappers nog steeds proberen te begrijpen. Tegelijkertijd zien onderzoekers dat steeds meer mensen met MS langer leven. Dit komt niet alleen doordat er betere behandelingen zijn, maar ook omdat de ziekte eerder wordt herkend en mensen betere zorg krijgen.

Denemarken: een land waar MS veel voorkomt
Met bijna 18.000 mensen die leven met MS, behoort Denemarken tot de landen waar deze ziekte het meest voorkomt. Van elke 100.000 Denen hebben er ongeveer 300 deze aandoening. Een uitgebreid onderzoek heeft alle 28.145 Denen met MS tussen 1950 en 2023 in kaart gebracht. Wat opvalt is hoe de ziekte door de jaren heen is veranderd. De gemiddelde leeftijd van mensen met MS is gestegen naar 54,2 jaar in 2023. Ook zien we dat vrouwen een steeds groter deel van de MS-populatie vormen: van bijna 59 procent in 1975 naar meer dan 68 procent in 2023. Het aantal nieuwe MS-diagnoses per jaar is ook dramatisch veranderd. Tot 1975 kreeg ongeveer 3,5 op de 100.000 mensen per jaar de diagnose MS. Rond 2000 was dit aantal meer dan verdrievoudigd naar 11,4 op de 100.000 mensen. Sinds 2000 blijft dit aantal vrij stabiel.

Waarom zien we meer MS-diagnoses?
Deze toename in diagnoses tussen 1950 en 2000 in Denemarken heeft waarschijnlijk verschillende oorzaken. Ten eerste zijn er veel meer neurologen gekomen. Ook zijn er veel betere scanapparatuur zoals MRI-scanners beschikbaar gekomen, waarmee artsen veel beter in de hersenen kunnen kijken. Daarnaast zijn zowel artsen als gewone mensen veel bewuster geworden van MS. Dit betekent dat mensen eerder naar de dokter gaan met klachten, en artsen sneller denken aan MS als mogelijke oorzaak. De toegang tot gespecialiseerde zorg is ook sterk verbeterd. Toch kunnen ook echte veranderingen in onze leefstijl en meer blootstelling aan risicofactoren hebben bijgedragen aan meer MS-gevallen.

Wat verhoogt de kans op MS?
Dr. Eva Strijbis van Amsterdam UMC legt uit dat er eigenlijk twee verschillende soorten risicofactoren zijn. "Er zijn factoren die de kans verhogen dat je MS krijgt," vertelt ze, "en er zijn factoren die ervoor zorgen dat de ziekte erger wordt als je het eenmaal hebt. Belangrijk om te weten is dat dit niet per se dezelfde factoren zijn."

De rol van erfelijkheid

Een fascinerend Nederlands onderzoek laat zien hoe sterk genen bepalen of iemand MS zal krijgen. Onderzoekers keken naar bijna alle mensen met MS die in 1966 in Nederland geboren zijn (studie Project Y) . Ze berekenden voor elke persoon een soort 'genetische risicoscore'. De resultaten waren indrukwekkend. Bij mensen met de hoogste genetische risico's was de kans om MS te krijgen 1 op 92 voor vrouwen en 1 op 293 voor mannen. Ter vergelijking: bij mensen met de laagste genetische risico's was deze kans slechts 1 op 2.739 voor vrouwen en 1 op 7.900 voor mannen. Dr. Strijbis denkt dat deze kennis artsen in de toekomst kan helpen. "Als iemand een zeer lage genetische risicoscore heeft, maar wel symptomen die op MS lijken, dan kan dat een signaal zijn om naar andere aandoeningen te kijken die MS nabootsen."

Omgevingsfactoren die meespelen
Naast genen spelen ook verschillende omgevingsfactoren een rol. Het Epstein-Barr virus, een heel gewoon virus dat de meeste mensen wel eens krijgen, blijkt een van de belangrijkste risicofactoren te zijn. Professor Magyari benadrukt dat dit virus steeds vaker wordt gezien als een hoofdoorzaak. Ook roken, weinig blootstelling aan zonlicht, een tekort aan vitamine D, en overgewicht tijdens de jeugd kunnen de kans op MS verhogen. Interessant is dat onderzoekers zich nu ook meer richten op verschillende etnische groepen, omdat historisch gezien vooral blanke mensen werden onderzocht.

Het mysterie van geografische verschillen
Een van de meest intrigerende aspecten van MS is hoe de ziekte geografisch verdeeld is. Hoe verder je van de evenaar af woont, hoe groter de kans op MS wordt. Dit heeft geleid tot fascinerende theorieën over zonlicht, vitamine D, en andere omgevingsfactoren. Nog interessanter is wat er gebeurt als mensen verhuizen. Deens onderzoek toont aan dat immigranten die voor hun vijftiende naar Denemarken kwamen, uiteindelijk ongeveer 69 procent van het Deense MS-risico hadden. Dat is hoger dan in hun geboorteland, maar nog steeds lager dan bij geboren Denen. Immigranten die pas na hun vijftiende kwamen, behielden een risico dat veel dichter bij dat van hun geboorteland lag, ongeveer 45 procent van het Deense niveau. Dit suggereert dat de omgeving waarin je opgroeit cruciaal is voor je latere MS-risico.

Hoe kun je het verloop van MS beïnvloeden?
Als het gaat om het verloop van MS nadat je de diagnose hebt gekregen, is Dr. Strijbis heel duidelijk: "Stop met roken. Dat is het allerbelangrijkste wat je kunt doen." Andere factoren die het verloop van MS kunnen verslechteren zijn een laag vitamine D-gehalte, hart- en vaatziekten, diabetes, en eigenlijk elke aandoening die je algemene gezondheid en functioneren kan verslechteren.

Bewegen als medicijn
Regelmatige lichaamsbeweging speelt een cruciale rol in het leven met MS. Het verbetert niet alleen je algemene kracht en welzijn, maar heeft ook een belangrijke invloed op hoe de ziekte verloopt. Hoewel wetenschappers nog onderzoeken of beweging daadwerkelijk de onderliggende biologie van MS kan veranderen, zoals het verminderen van hersenkrimping, weten ze wel zeker dat de fysieke prestaties verbeteren met regelmatige activiteit. Dr. Strijbis waarschuwt haar patiënten vaak voor de gevaren van inactiviteit. "Als je de hele dag zit, verlies je geleidelijk kracht en uithoudingsvermogen. Activiteiten zoals traplopen worden steeds moeilijker en je algemene conditie gaat achteruit. Dit kan zelfs lijken op MS-progressie, terwijl het eigenlijk komt door slechte fysieke conditie en niet door de ziekte zelf." Ze deelt graag het verhaal van een van haar patiënten als voorbeeld. "Een vrouw leek een progressieve fase van MS in te gaan, maar nadat ze een regelmatig trainings- en fysiotherapieprogramma startte, kon ze uiteindelijk beter lopen dan ze vijf jaar eerder kon."

Wat betekent dit alles voor mensen met MS?
Hoewel MS nog steeds een complexe ziekte is die we niet kunnen genezen, laat al dit onderzoek zien dat er veel hoop is. De vroege herkenning wordt steeds beter, we begrijpen steeds meer welke factoren meespelen, en we weten dat mensen zelf veel kunnen doen om hun prognose te verbeteren. Voor mensen die net de diagnose hebben gekregen, is het belangrijk te weten dat stoppen met roken de belangrijkste stap is die ze kunnen nemen. Daarnaast is regelmatige beweging essentieel, niet alleen voor de fysieke gezondheid maar ook voor het algemene welzijn. Het begrijpen van deze patronen en risicofactoren helpt niet alleen artsen om betere zorg te verlenen, maar geeft mensen met MS ook de kennis en tools om zelf actieve keuzes te maken die hun leven kunnen verbeteren.

Origineel artikel:
https://ectrims.eu/insights/why-ms-strikes-unevenly-the-epidemiological-clues/