Radiofarmacochemie

Met onze speurstoffen kijken artsen in het lichaam van patiënten

Veel mensen weten wel dat patiënten soms radioactieve stof ingespoten krijgen, zodat er beter in hun lichaam gekeken kan worden. Een PET-scanner kan dankzij zo'n radioactieve speurstof laten zien wat er met iemand aan de hand is. Hoogleraar radiofarmacochemie Bert Windhorst en zijn onderzoeksgroep ontwikkelt dergelijke speurstoffen.

Bert: "Met behulp van een Positron Emissie Tomografie (PET)-scanner kun je moleculaire processen in het lichaam heel goed in beeld brengen. Maar daarvoor heb je wel radioactieve stoffen nodig en die maakt onze onderzoeksgroep." Als patiënten onderzocht worden in een PET-scanner, dan gebeurt dat meestal met de commercieel verkrijgbare speurstof FDG (fluorodeoxyglucose). Bert: "Cardiologen, neurologen en oncologen kunnen er heel goed mee uit de voeten. Wij concentreren ons op speurstoffen die niet te koop zijn."

Hoe komt een patiënt in aanraking met FDG?
"Als je als patiënt de diagnose kanker hebt gekregen, dan is het vaak nodig om via een scan in beeld te brengen of de tumor actief is of niet. Met FDG, radioactief gelabeld suiker, kun je dit goed aantonen. Want als een tumor actief is, neemt deze veel suiker en ook FDG op. Daarnaast kun je met FDG zien waar de tumor zit. Mede op basis van de FDG PET-scan wordt het behandelplan opgesteld. Wanneer patiënten een PET-onderzoek krijgen, dan wordt FDG geïnjecteerd. Daarna rusten ze een uurtje, zodat de FDG zich goed kan verdelen over het lichaam. Vervolgens worden opnamen met de PET-scanner gemaakt."

Wetenschappelijk onderzoek voor verfijning
"FDG is een speurstof die veel kan aantonen, maar soms té veel. Als er bijvoorbeeld ergens een ontsteking in het lichaam zit, wat helemaal niet kwaadaardig is, dan neemt deze ontsteking ook extra FDG op. Het zal niet snel gebeuren, maar hierdoor kán er een verkeerde diagnose worden gesteld. Eigenlijk wil je speurstoffen hebben die alleen naar de tumor zelf gaan en niet naar zo'n ontstekingsgebied. Hiervoor wil je een nieuwe speurstof ontwikkelen. Ons team doet onderzoek naar nieuwe speurstoffen, we zoeken steeds naar verfijning."

Hoe maak je speurstoffen?
"Bij een ziekte speelt vaak een receptor of een enzym een belangrijke rol. We noemen ze een target. Dit target willen wij in beeld brengen zodat de arts meer te weten komt over de ziekte die een patiënt heeft. Om het target in beeld te kunnen brengen, heb je een molecuul nodig dat zich aan het target bindt. Maar zo'n molecuul is niet zomaar radioactief. Daar zorgen wij voor, door een radionuclide in te bouwen. Je kunt helaas niet in elk molecuul een radionuclide inbouwen. Wij selecteren geschikte moleculen en maken ze radioactief."

Sommige patiënten reageren niet op een chemokuur
"Samen met een collega van longziekten deden we bijvoorbeeld onderzoek naar de werking van een bepaald geneesmiddel tegen longkanker. Wij wilden weten waarom de ene patiënt wel op deze therapie reageert en de andere niet. We hebben een aantal longkankerpatiënten bekeken die eerst zijn onderzocht met FDG. We kregen voor elke patiënt hetzelfde PET beeld. Daarna kregen dezelfde patiënten een PET scan met het geneesmiddel dat we radioactief gemaakt hadden. Bij sommige patiënten was er met PET beelden te zien dat het geneesmiddel werd opgenomen in de tumor. Deze patiënten reageerden vervolgens goed op de therapie. De patiënten die volgens de PET beelden maar weinig opname van het radioactieve geneesmiddel in de tumor hadden, reageerden niet goed op de therapie. Op deze manier kun je voorspellen of een therapie met een geneesmiddel gaat werken. We voeren nu vervolgonderzoek uit bij een grotere groep patiënten."

Geschikte moleculen zoeken
"Het grootste deel van ons onderzoek bestaat uit het zoeken en radioactief maken van moleculen die gebruikt kunnen worden in de patiëntenzorg. Doorgaans krijgen we vragen van artsen uit ons ziekenhuis. Zij zien zich geconfronteerd met beperkte diagnose-mogelijkheden. Ze willen meer weten van een bepaalde ziekte en van hun patiënten. Vaak zouden ze onderzoek via de PET-scanner willen laten doen, maar hebben ze niet de juiste radioactieve speurstof. Dan stappen wij in. We richten ons vooral op neurologie (Parkinson, Alzheimer en multiple sclerose), oncologie ( bijvoorbeeld borstkanker en longkanker), chronische ontstekingen en cardiologie.
Onze kernactiviteit is klinisch onderzoek ondersteunen om betere diagnoses te kunnen stellen en om de effecten van geneesmiddelen beter te kunnen evalueren."

Speurstof voor epilepsiepatiënten
"We hebben voor gebruik in de patiëntenzorg een aantal speurstoffen die gebruikt worden in de diagnostiek, bijvoorbeeld flumazenil voor epilepsiepatiënten. Mede op basis van een PET-scan weten de neurochirurgen waar ze moeten opereren. Dit gebeurt bij veertig tot vijftig patiënten per jaar.

In het geval van patiënten met een hersentumor willen de neurochirurgen de status weten van de tumor en hoe agressief de tumor is. Enkele tientallen patiënten per jaar krijgen daarom een PET-scan met methionine. Hiermee kun je vaststellen wat de kansen voor een patiënt zijn. Het gaat hierbij niet om het te opereren gebied, want dat kunnen ze heel goed met MRI bepalen. Maar het gaat om het vaststellen van de biologische status van de tumor."

Waar ben je trots op?
"Het maakt me trots als we een nieuwe speurstof hebben gemaakt die echt in mensen gebruikt gaat worden. Ook ben ik er trots op dat we kunnen helpen bij het doen van klinisch onderzoek."